वैज्ञानिकांनी एका ‘नव्या ब्लॅक’ होलचा लावला शोध, म्हणाले – ‘हे आतापर्यंतचं सर्वात जूने’

पोलीसनामा ऑनलाइन टीम – जगातील इतर गतिविधि एक्सप्लोर करण्यासाठी वैज्ञानिक सतत नवीन गोष्टी शोधत असतात. आता शास्त्रज्ञांना नवीन ब्लॅक होल सापडला आहे, हा आतापर्यंतचा सर्वात जुना ब्लॅक होल असल्याचे म्हटले जात आहे. या घटनेने आतापर्यंत ब्लॅकहोलच्या निर्मितीच्या कथेमध्ये एक नवीन आव्हान निर्माण केले आहे. आतापर्यंत थोड्या प्रमाणात माहिती उपलब्ध आहे हे देखील आहे. शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की विश्वाचा एक मोठा भाग अद्याप आपल्यास अज्ञात आहे.

परंतु, या शोधामुळे शास्त्रज्ञ आश्चर्यचकित झाले आहेत. फिजिकल रिव्ह्यू लेटर्स (Physical Review Letters) आणि अ‍ॅस्ट्रो फिजिकल जर्नल लेटर्स (Astro Physical Journal Letters) दोन्हीमध्ये नवीन माहिती संशोधन अहवाल प्रसिद्ध झाले आहेत. अहवाल तयार करणार्‍या दोन गटांपैकी एक म्हणजे लिगो (लेझर इंटरफेरोमीटर गुरुत्वाकर्षण वेव्ह वेधशाळा (Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory)). यात प्रामुख्याने एमआयटी आणि कॅलटेकचे शास्त्रज्ञ आहेत, दुसरा गट व्हर्गो कोऑबरेक्शन (Virgo Collaboration) आहे ज्यात संपूर्ण युरोपमधून 500 वैज्ञानिक आहेत.

ब्लॅक होल कथेतील नवीन आव्हान
जीडब्ल्यू 190521 चा शोध 21 मे 2019 रोजी तीन इंटरफेरोमीटरद्वारे केला गेला होता. ही उपकरणे अणू न्यूक्लियसपेक्षा हजारपट लहान पृथ्वीवरुन जात असलेल्या गुरुत्वीय लहरींमध्ये होणारे बदल देखील मोजू शकतात. सद्य माहितीनुसार, तार्‍याचे गुरुत्वाकर्षण विखंडन सूर्याच्या वजनाच्या 60-120 पट वजनाचे ब्लॅक होल तयार करू शकत नाही. तारे विखुरल्यानंतर (fission) लगेचच एक सुपरनोव्हा स्फोट होतो ज्यामुळे त्याचे तुकडे होतात.

कृष्ण विवर
सामान्यत: असे मानले जाते की ब्लॅक होल इतके दाट असतात की त्यांच्या प्रकाशाची किरणे त्यांच्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीतून जाऊ शकत नाहीत. जर अशा प्रकारे पाहिले तर केवळ ब्लॅकहोलचे अस्तित्वावर प्रश्न उद्भवते. इतर दोन ब्लॅक होलच्या मिलनामुळे तयार झालेल्या या ब्लॅक होलला सध्या जीडब्ल्यू 190521 म्हटले जाते. अनेक संशोधनानंतर सुमारे 1500 शास्त्रज्ञांच्या दोन गटांनी याबाबत माहिती दिली आहे.

या संशोधनाच्या अहवालाचे सह-लेखक, स्टारवारोस कॅटॅनिव्हस, युरोपियन गुरुत्व वेधशाळेतील खगोलशास्त्रज्ञ आहेत. ते म्हणतात की या घटनेने ब्लॅक होल तयार होण्याच्या खगोलशास्त्रीय प्रक्रियेचा पर्दाफाश झाला आहे, हे संपूर्ण नवीन जग आहे. जेव्हा एखादा जुना तारा संपतो तेव्हा हा तथाकथित स्टेलर क्लास ब्लैक होल तयार होतो आणि आकार 3-10 सूर्याइतका असतो. आकाशगंगेच्या मध्यभागी बरीच ब्लॅक होल सापडतात, ज्यात आकाशगंगेचा समावेश आहे, करोड़ों ते अरबों वजनाचे सौर द्रव्यमान असते.

खगोलशास्त्रात मोठा बदल
आतापर्यंत, सूर्यापेक्षा 100 ते 1000 पट जास्त प्रमाणात असलेले ब्लॅक होल सापडलेले नाहीत. या संशोधन अहवालाचा सह-लेखक मिषाएला यूनिवर्सिटी ऑफ पडोवाच्या एक खगोलशास्त्रज्ञ आहे. त्याचे म्हणणे आहे की अशा वस्तुमान श्रेणीतील हे पहिले ब्लॅक होल आहे ज्याबद्दल पुरावे सापडले आहेत. हे ब्लॅक होलच्या अ‍ॅस्ट्रो-फिजिक्समध्ये एक मोठा बदल आणेल. मिशिलाच्या मते, हा आकार मध्यम आकाराच्या ब्लॅक होलमध्ये वारंवार सामील झाल्याने सुपरमॅसिव्ह ब्लॅक होल तयार करता येतो या कल्पनेचे समर्थन करते.

खरं तर, शास्त्रज्ञांनी गुरुत्वाकर्षणाच्या लाटा सात अब्ज वर्षांहून अधिक जुन्या काळातील पाहिल्या आहेत. या लाटा सूर्यापासून 85 आणि 65 गुना वजनाच्या ब्लॅक होल्सला एकत्र मिळून जीडब्ल्यू 190521 ब्लॅक होलच्या निर्मिती झाली. जेव्हा हे ब्लॅकहोल एकमेकांशी भिडले तेव्हा आठ सूर्याच्या वजनाची उर्जा बाहेर आली. बिग बॅंगनंतर विश्वातील सर्वात मोठी घटना मानली जाते.

गुरुत्वाकर्षणाच्या लाटा प्रथम सप्टेंबर 2015 मध्ये मोजल्या गेल्या. दोन वर्षांनंतर, ज्या संशोधकांना याचा शोध लागला त्यांना भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला. अल्बर्ट आइनस्टाईन यांनी सापेक्षतेच्या सिद्धांतामध्ये गुरुत्वाकर्षणाच्या लाटांचा अंदाज लावला. या सिद्धांतानुसार या लाटा विश्वात वेगाने पसरल्या.