‘बजेट’ म्हणजे नेमकं काय असतं, ते कसं तयार होतं, त्यात कोणकोणत्या मुख्य गोष्टी असतात, जाणून घ्या

नवी दिल्ली, वृत्तसंस्था : 1 फेब्रुवारी रोजी सादर होणाऱ्या (Union Budget 2021) बजेटसंदर्भात दरवर्षीप्रमाणे यंदाही उत्साह आहे. त्यामुळे बजेटबाबत सर्वांच्या मनात सामान्य उत्सुकता निर्माण झाली आहे. जसे आपण आपल्या नियोजनानुसार आपले मासिक बजेट बनवितो, जेणेकरून येणाऱ्या काळात आर्थिक स्थितीत अडथळा येऊ नये, ठीक अशाच प्रकारे सरकार वार्षिक बजेट तयार करत असते.

वार्षिक बजेटमध्ये त्या स्त्रोतांच्या बाबतीत संपूर्ण तपशील असतो ज्यामध्ये सरकारकडे पैसे येतील. याशिवाय बजेटमध्ये विविध गोष्टींचा उल्लेखही करण्यात येतो, ज्यांच्या अंतर्गत सरकार संसाधने खर्च करण्याचा प्रस्ताव ठेवत असते.

प्राप्तीच्या प्रमुख स्रोतांमध्ये कर, निर्गुंतवणूक, कर्ज देणे इत्यादींचा समावेश होतो. तसेच, या खर्चामध्ये व्यापकपणे समाविष्ट केलेल्या वस्तूंमध्ये कर्मचारी पगार, कर्ज घेण्यावरील व्याज, संरक्षण खर्च, अनुदान, विविध कल्याणकारी खर्च, राज्य सरकारला करांचे वाटप इत्यादींचा समावेश असतो. असे बजेट जिथे शासनाचा सर्वसाधारणपणे खर्च उत्पन्नापेक्षा जास्त होतो त्यास तुटीचा अर्थसंकल्प म्हटले जाईल.

तोटा दूर करण्यासाठी चलन मुद्रण

तोटा दूर करण्यासाठी चलन मुद्रित केले जाते. बजेटचा उपयोग अर्थव्यवस्थेला दिशा देण्यासाठी आणि विविध उद्योगांना प्रोत्साहित करण्यासाठी, जास्त कर लावणे आणि कस्टम कर्तव्ये पूर्ण करण्याच्या मार्गांसाठी एक साधन म्हणून देखील केला जातो. बजेटच्या संधीचा उपयोग विविध सामाजिक कल्याण आणि लोकप्रिय उपाययोजना जाहीर करण्यासाठी देखील केला जातो. त्यामुळे बजेट केवळ कर आणि प्रोत्साहनांमध्ये बदल करण्यासंदर्भात नाही तर याद्वारे विविध आर्थिक सुधारणांबाबतचे सरकारचे मतही उघड केले जाते.