चंद्रयान-2 सारखा अपघात होऊ नये यासाठी चंद्रयान-3 च्या ‘विक्रम’ लँडरमध्ये 5 नाही तर 4 इंजिन असणार

नवी दिल्ली : वृत्तसंस्था – भारतीय अंतराळ संशोधन केंद्र म्हणजेच इस्रो पुढील वर्षी चंद्रयान-३ लाँच करणार आहे. त्याची तयारी सुरू झाली आहे. यावेळी चंद्रयान-२ च्या विक्रम लँडरपेक्षा चंद्रयान-३ चे विक्रम लँडर थोडे वेगळे असेल. चंद्रयान-२ च्या विक्रम लँडरचे पाच इंजिन (थ्रुस्टर) होते, पण यावेळी चंद्रयान-३ च्या विक्रम लँडरमध्ये केवळ चार इंजिन असतील. या अभियानात लँडर आणि रोव्हर जातील. चंद्राच्या भोवती फिरत असलेल्या चंद्रयान-२ च्या ऑर्बिटरसह लँडर-रोव्हरशी संपर्क साधला जाईल.

विक्रम लँडरच्या चार कोपऱ्यात एक-एक इंजिन होते, तर एक मोठे इंजिन मध्यभागी होते. परंतु यावेळी चंद्रयान-३ बरोबर जाणाऱ्या लँडरमधून मधले इंजिन काढले गेले आहे. त्यामुळे लँडरचे वजन कमी होईल. लँडिंगच्या वेळी चंद्रयान-२ धुळीपासून वाचवण्यासाठी पाचवे इंजिन बसवण्यात आले होते. जेणेकरून त्याच्या दाबामुळे धुळीचे कण बाजूला होतील. या वेळी धूळीची कोणतीही समस्या होणार नाही याबाबत इस्रो सशक्त आहे.

इस्रो पाचवे इंजिन काढून टाकत आहे, कारण आता त्याची आवश्यकता नाही. त्यामुळे लँडेरचे वजन आणि किंमत वाढते. इस्रोच्या वैज्ञानिकांनी लँडेरच्या पायातही बदल करण्याची शिफारस केली आहे. आता ते कोणत्या प्रकारचे बदल करतील हे पहावे लागेल. याशिवाय लँडरमध्ये लँडर डॉपलर वेलोसमीटर (एलडीव्ही) देखील बसवण्यात आले आहे, जेणेकरुन लँडिंगच्या वेळी लँडिंगची अचूक माहिती मिळेल आणि चंद्रयान-२ च्या विक्रम लाँडरसारखी घटना घडणार नाही.

चंद्रयान-३ चे लँडर-रोव्हर चंद्राच्या खड्ड्यांवर उतरून चांगले काम करू शकतील, यासाठी बंगळुरूमधून २१५ किमी अंतरावर छल्लाकेरेजवळील उलार्थी कवालूमध्ये बनावट चंद्राचे खड्डे तयार केले जातील. इस्रोच्या सूत्रांनी सांगितले की, आम्ही छल्लाकेरे परिसरात चंद्राचे खड्डा बनवण्यासाठी निविदा काढली आहे. आम्हाला आशा आहे की, सप्टेंबरच्या सुरूवातीस आम्हाला पूर्ण काम करणारी कंपनी सापडेल. हे खड्डे तयार करण्यासाठी २४.२ लाख रुपये खर्च येईल.

हे खड्डे १० मीटर व्यासाचे आणि तीन मीटर खोल असतील. चंद्रयान-३ च्या लँडर आणि रोव्हरच्या हालचालीचा अभ्यास करण्यासाठी ते तयार केले जात आहेत. तसेच त्यात स्थापित सेन्सर्स तपासू शकतो. यामध्ये लँडर सेन्सर कामगिरीची चाचणी घेतली जाईल. यामुळे आम्हाला लँडरची कार्यक्षमता जाणून घेता येईल.

चंद्रयान-२ प्रमाणेच चंद्रयान-३ मिशनही पुढील वर्षी लाँच केले जाईल. यामध्ये बहुतेक प्रोग्राम्स आधीपासून स्वयंचलित असतील. त्यात शेकडो सेन्सर्स असतील, जे हे काम चांगल्या प्रकारे करण्यास मदत करतील. लँडरच्या लँडिंग वेळी उंची, लँडरचे ठिकाण, गती, लँडरला दगडांपासून दूर ठेवण्यास मदत करेल.

या बनावट चंद्राच्या खड्ड्यांवर चंद्रयान-३ चे लँडर ७ किमी उंचीवरून उतरेल. २ किलोमीटरच्या उंचीवर पोहोचताच त्याचे सेन्सर काम करू लागतील. त्यांच्यानुसारच लँडर त्याची दिशा, वेग आणि लँडिंगची जागा निश्चित करेल. इस्रोच्या वैज्ञानिकांना या वेळी कोणतीही चूक करायची नाही, म्हणून चंद्रयान-३ च्या सेन्सर्सवर खूप बारीकपणे काम करत आहेत.

इस्रोच्या आणखी एका शास्त्रज्ञाने सांगितले की, आम्ही पूर्णपणे तयार असलेल्या लँडरचे परीक्षण इस्रो उपग्रह नॅव्हिगेशन आणि टेस्ट आस्थापना मध्ये घेत आहोत. या क्षणी आम्हाला हे माहित नाही की, ही चाचणी कितपत योग्य असेल आणि निकाल काय असतील. परंतु चाचणी करणे महत्वाचे आहे. जेणेकरुन चंद्रयान-२ सारखी चूक होऊ नये.

इस्रोने चंद्रयान-२ साठीही असेच खड्डे तयार केले होते. त्याची चाचणीही घेतली गेली होती, पण चंद्रावर पोहोचल्यानंतर विक्रम लाँडरसोबत घडलेल्या घटनेविषयी काही सांगणे कठीण आहे. ज्या तांत्रिक त्रुटीमुळे तो अपघात झाला होता, ती चंद्रयान-३ च्या लँडरमध्ये दूर केली गेली आहे.