सोनं आणि शेअर बाजारानंतर आता आली भारतीय रुपयात घसरण, वाढतील सर्वसामान्यांच्या अडचणी

नवी दिल्लीः वृत्तसंस्था – कोरोना विषाणूची दुसरी लाट आणि जागतिक आर्थिक वाढीच्या वाढत्या चिंतेमुळे जगभरातील गुंतवणूकदारांनी एक सुरक्षित गुंतवणूक म्हणून अमेरिकन डॉलरमध्ये खरेदी करण्यास सुरवात केली आहे. या कारणास्तव विकसनशील देशांच्या चलनात घसरण होत आहे. गुरुवारी अमेरिकी डॉलरच्या तुलनेत भारतीय रुपया एक महिन्याच्या नीचांकावर 74 प्रति डॉलरवर घसरला.

सर्वसामान्यांवर काय परिणाम होईल – भारत आपल्या पेट्रोलियम उत्पादनापैकी सुमारे 80 टक्के वस्तू आयात करतो. रुपया घसरल्यामुळे पेट्रोलियम प्रोडक्टची आयात महाग होईल. तेल कंपन्या पेट्रोल आणि डिझेलच्या देशांतर्गत किंमती वाढवू शकतात. डिझेलच्या किंमतीत वाढ झाल्याने मालवाहतूक वाढेल, त्यामुळे महागाई वाढू शकते. या व्यतिरिक्त भारत मोठ्या प्रमाणात खाद्यतेल आणि डाळींची आयात करतो. रुपया कमकुवत झाल्याने देशांतर्गत बाजारात खाद्य तेले आणि डाळींचे दर वाढू शकतात.

भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होईल- आर्थिक सर्वेक्षणात असे म्हटले होते की, एका अमेरिकी डॉलरच्या किंमतीत एक रुपयाची वाढ झाल्याने तेल कंपन्यांवर 8,000 कोटी रुपयांचा बोजा पडतो. यामुळे त्यांना पेट्रोल आणि डिझेलच्या किंमती वाढविण्यास भाग पडते. पेट्रोलियम उत्पादनांच्या किंमतींमध्ये 10 टक्के वाढ झाल्याने महागाईत सुमारे 0.8 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. त्याचा थेट खाणे-पिणे आणि वाहतुकीच्या खर्चावर परिणाम होतो.

भारतीय रुपया कमकुवत आणि भक्कम कसा होतो – तज्ञ सांगतात की, रुपयाची किंमत संपूर्णपणे मागणी आणि पुरवठ्यावर अवलंबून असते आणि त्याचा परिणाम आयात आणि निर्यातीवर देखील होतो. प्रत्येक देशाकडे इतर देशांच्या चलनाचा साठा असतो, त्यातून ते व्यवहार करतात म्हणजेच आयात (निर्यात) करतात. याला परकीय चलन साठा असे म्हणतात. रिझर्व्ह बँकेकडून वेळोवेळी त्याचे आकडे जाहीर केले जातात जर तुम्हाला सोप्या शब्दांत समजवायचे झाले तर समजा भारत अमेरिकेबरोबर काही व्यवसाय करीत आहे. अमेरिकेत 67,000 रुपये आहेत आणि आपल्याकडे 1000 डॉलर्स आहेत जर डॉलर आज 67 रुपयाने असेल तर याक्षणी दोन्हीकडे समान रक्कम आहे.

आता जर आपल्याला अमेरिकेतून एखादी वस्तू मागवायची करायची असेल, ज्याचा भाव आपल्या चलनाच्या हिशोबाने 6,700 रुपये आहे, तर त्यासाठी आपल्याला 100 डॉलर्स द्यावे लागतील. आता आपल्या परकीय चलन साठ्यात फक्त 900 डॉलर्स शिल्लक आहेत. अमेरिकेकडे 74,800 रुपये आहेत. यानुसार अमेरिकेच्या परकीय चलन साठ्यामध्ये भारताचे जे 67,000 रुपये होते ते तर आहेच पण भारताच्या परकीय चलन साठ्यात 100 डॉलर्ससुद्धा त्याच्यापर्यंत पोहोचले.

जर भारताने अमेरिकेला समान रक्कम म्हणजेच 100 डॉलर्स दिले तर त्याची परिस्थिती सुधारली जाईल. जेव्हा ही परिस्थिती मोठ्या प्रमाणात उद्भवते तेव्हा आपल्या परकीय चलन साठ्यात असलेल्या चलनात असमर्थता असते. यावेळी, जर आपल्याला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतून डॉलर विकत घ्यायचे असतील तर त्यासाठी आपल्याला अधिक पैसे खर्च करावे लागतील. अशा परिस्थितीत, देशातील मध्यवर्ती बँक आरबीआय, त्याच्या साठा व विदेशात खरेदी करून, बाजारात डॉलरचा पुरवठा सुनिश्चित करते.