910 वर्षांपूर्वी आकाशातून ‘अदृश्य’ झाला होता ‘चंद्र’, आता शास्त्रज्ञांनी शोधून काढलं त्यामागील ‘कारण’, जाणून घ्या

नवी दिल्ली, वृत्तसंस्था : आपण कधी अशी कल्पना केली आहे का, चंद्राशिवाय रात्र कशी दिसते? चंद्र अदृश्य झाल्यास लोकांना कसे वाटेल? ही गोष्ट काल्पनिक नसून ती खरोखर घडली आहे. होय, हे सुमारे 910 वर्षांपूर्वी घडले आहे. सुमारे एक हजार वर्षांपूर्वी चंद्र आपल्या आकाशातून नाहीसा झाला होता. तो कित्येक महिने पृथ्वीवरुन आकाशात दिसत नव्हता. आता असे दिसते की यामागचे कारण शास्त्रज्ञांना माहित झाले आहे.

शतकानुशतके कोणताही संकेत सापडला नाही

ही कहाणी सुमारे 910 वर्ष जुनी आहे. तेव्हापासून ते आजपर्यंत शास्त्रज्ञांना त्यामागील कारण सापडले नव्हते, आता असे दिसते की शास्त्रज्ञांना याचे कारण माहित झाले आहे. यासाठी पृथ्वीच्याच एका घटनेला दोषी ठरवले जात आहे. या घटनेचा शोध घेण्यासाठी शास्त्रज्ञ बराच काळापासून शोध घेत होते.

संशोधन कुठे झाले?

या घटनेचे उत्तर शास्त्रज्ञांना नुकत्याच झालेल्या संशोधनात सापडले आहे. जे स्वित्झर्लंडच्या जिनिव्हा विद्यापीठातील संशोधकांनी केले आहे. हे संशोधन ‘क्लायमेट अँड सोसाइटल इम्पॅक्ट ऑफ अ फॉरगॉटन क्लस्टर ऑफ वोल्कॅनिक इरप्शन्स इन 1109-1110 सीई’ या शीर्षकाने नेचर जर्नल मध्ये प्रकाशित झाले आहे.

यामागील कारण काय आहे?

संशोधकांचे मत आहे की ज्वालामुखीची राख, सल्फर आणि थंड हवामानामुळे चंद्र दिसणे थांबले होते. परंतु या संशोधनात संशोधकांचे लक्ष ज्वालामुखीच्या उद्रेकावर अधिक होते. संशोधनानुसार, 1108 वर्षाच्या मध्यभागी पृथ्वीच्या वातावरणात सल्फरचे प्रमाण अचानक वाढले, आणि असे त्याच्या पुढील दोन वर्षांपर्यंत प्रत्येक वर्षाच्या शेवटी होत होते, जे पुढील वर्षाच्या पहिल्या काही महिन्यांपर्यंत चालू होते. सल्फरचे हे प्रमाण वाढले आणि सल्फर स्ट्रॅटोस्फियरपर्यंत पोहोचला, परंतु नंतर हे सल्फर खाली आले आणि बर्फात गोठले. असे ग्रीनलँड ते अंटार्क्टिकापर्यंत घडले होते. वैज्ञानिकांना याचा पुरावा मिळाला आहे, त्यांना 1108 ते 1110 दरम्यान गोठलेल्या बर्फात सल्फरचे प्रमाण सापडले आहे.

याआधी वैज्ञानिकांचे काय म्हणणे होते?

यापूर्वी ग्रीनलँडच्या मोठ्या क्षेत्रावर अशा गोठलेल्या सल्फरचे पुरावे शास्त्रज्ञांना सापडले होते, परंतु तेव्हा त्यांचा असा विश्वास होता की सल्फरची वाढ 1104 मध्ये आईसलँडमध्ये हेक्ला ज्वालामुखी फुटल्यामुळे झाली होती, परंतु आता वैज्ञानिकांना पुरावा सापडला आहे की त्यावेळी सल्फर मोठ्या प्रमाणात साचण्यामागे हेक्ला ज्वालामुखी फुटण्याचे कारण नव्हते. तसेच, त्या भागात सल्फर जमा होण्याचा काळ हा 1108 चा होता, 1104 चा नाही. अशा प्रकारे अंटार्क्टिकामध्ये सल्फर जमा होण्याचे पुरावेही शास्त्रज्ञांना सापडले आहेत, जे याच काळात जमा झाल्याचे समोर आले आहे.

ज्वालामुखीचा उद्रेक देखील होते कारण?

शास्त्रज्ञांनी आपल्या ताज्या संशोधनात हे देखील शोधून काढले आहे की सल्फरमध्ये वाढ होण्याचे कारण 1108 ते 1110 दरम्यानच्या बहुतेक ज्वालामुखींचा उद्रेक होणे हे देखील होते. असे मानले जाते की हे ज्वालामुखी जपानच्या माउंट आसामाचे ज्वालामुखी होते. जे 1108 मध्ये फुटले होते. शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की ज्वालामुखी हे त्या घटनेमागील एकमेव कारण असू शकत नाही, परंतु त्यात त्यांची नक्कीच महत्वाची भूमिका होती. त्याच वेळी, युरोपमधील इतर घटना देखील सूचित करतात की त्यावेळी अगदी हंगामी बदल झाला होता. या कल्पनेला शास्त्रज्ञांनी पुष्टी केली असली तरी अद्याप याबद्दल काहीही स्पष्ट झाले नाही. परंतु जर हे सर्व भाग एकत्र जोडले गेले तर त्यांचे अंदाज देखील निश्चयित आहे.