कोणतं आहे ‘ते’ राजघराणे जे बनले देशातील सर्वात श्रीमंत मंदिराचे ‘रखवाले’, जाणून घ्या

नवी दिल्ली : वृत्तसंस्था – देशातील सर्वात श्रीमंत मंदिरांपैकी एक असलेल्या श्री पद्मनाभस्वामी मंदिराच्या खजिन्याच्या देखरेखीचा अधिकार सर्वोच्च न्यायालयाने केरळच्या त्रावणकोर घराण्याला दिला. त्रावणकोर घराणे सोमवारी आलेल्या या मोठ्या निर्णयाने खूप चर्चेत आहे. जाणून घ्या कोण आहे ते घराणे जे सुमारे दोन लाख कोटींच्या मालमत्तेचे हे मंदिर सांभाळणार आहे…

नावानुसार त्रावणकोर घराण्याने त्रावणकोर राज्य चालवले होते. हे पहिले पद्मनाभपुरम आणि नंतर तिरुवनंतपुरम यांनी हाताळले. एके काळी राज्य आधुनिक केरळ आणि तामिळनाडूमधील कन्याकुमारीपर्यंत पसरले होते. त्यांच्याकडे एक स्वतंत्र ध्वज देखील होता, ज्यामध्ये लाल पार्श्वभूमीवर चांदीच्या रंगाचा शंख होता. नंतर ब्रिटीश राजवटीतही राज्यात बरीच भरभराट झाली आणि इथल्या राजाने जनकल्याण केले. १९४९ मध्ये आझाद भारत अंतर्गत ते देशात सामील झाले आणि १९७१ मध्ये राजघराण्यातील भत्तेही बंद झाले. मात्र राजघराण्याकडे अजूनही खूप संपत्ती आहे, जी अलीकडील कोर्टाच्या निर्णयानंतर आणखी अधिक झाली आहे.

त्रावणकोर राजघराण्याविषयी अनेक आख्यायिका आहेत. असे म्हटले जाते की, ते मध्य प्रदेशातील नर्मदा नदीजवळून केरळला आले होते आणि येथेच राहिले. दुसर्‍या कथेनुसार, शिव अवतार परशुरामांनी स्वत: त्रावणकोरची सत्ता या घराण्याकडे सोपवली होती. मात्र हे माहित नाही की, परशुराम पुराणकथा आहे किंवा सत्य. असेही म्हटले जाते की चेर कुटुंबाने त्यातील एक भाग केरळ येथे पाठवला होता, जेणेकरून ते येथे राज्य करु शकतील. यानंतर राज्याच्या लढाई आणि उतार-चढावात बरेच राजे झाले. त्रावणकोरचे शेवटचे राजा चिथिरा तिरुनल बलराम वर्मा होते. त्यांनी प्रदीर्घ काळ राज्य केले. त्यांच्याच काळात रियासत देशामध्ये विलीन झाली. लग्न न झाल्यामुळे त्यांच्यानंतर रियासत त्यांच्या भावाचा मुलगा मूलम तिरुनल राम वर्माला मिळाली.

सध्या हाच मुलगा राजघराण्याचा प्रमुख आहे. त्यांना अजूनही त्रावणकोरचे महाराज म्हणतात. राम वर्माचा अभ्यास आणि कार्य लंडनमध्येही सुरू झाले. १९७२ मध्ये ते परत आले आणि केरळच्या उत्कृष्ट मसाल्यांची एक खाजगी कंपनी Aspinwall Ltd नावाने मंगलोरमध्ये सुरू केली. त्यांचे दोन विवाह झाले. पहिल्या पत्नीपासून घटस्फोटानंतर दुसरे लग्न लंडनमधील रेडिओलॉजिस्टबरोबर केले, जी लग्नानंतर मंगलोर येथे आली. Royalark.net या वेबसाइटनुसार राम वर्मा यांना दोन्ही विवाहांपासून कोणतेही मुल नाही.

या राजघराण्यातील एक सदस्य शास्त्रीय संगीताचे एक सुप्रसिद्ध नाव आहे. अवस्थी तिरुनल राम वर्मा कर्नाटकातील संगीतकार आहेत, तसेच वीणा वाजवण्यातही मास्टर आहेत. ते सतत भारत आणि परदेशात कार्यक्रम करत असतात. दरवर्षी नवरात्रात ते त्रावणकोरमध्ये नवरात्री मंडप आयोजित करतात. २००६ साली प्रथमच एका महिला वीणा वादकाला राम वर्मा यांनी स्टेजवर आमंत्रित केले होते. त्यांच्यातील एका मोठ्या वर्गाने त्यांच्यावर टीका केली तर अनेकांनी त्यांचे कौतुकही केले. वीणा महोत्सव त्रावणकोरमध्ये सुमारे ३०० वर्षांपासून आयोजित केला जातो, पण त्यात महिलांना मंचावर बोलवण्यात येत नव्हते.

राजेशाही संपल्यानंतरही त्रावणकोरच्या या घराण्याचा विशेष दर्जा आहे. राजमहालला लोक कोडीआर पॅलेसच्या नावाने ओळखतात. रिसायत संपल्यानंतर देशातील अनेक राजघराण्यांनी आपले राजवाडे हॉटेलमध्ये रूपांतरित केले किंवा संग्रहालयांसाठी दिले, तर त्रावणकोरच्या राजघराण्याने ते सांभाळून ठेवले आहे. राजघराण्याचे सदस्य अजूनही येथे राहतात. १५० खोल्या असलेला हा राजवाडा उत्तम आर्किटेक्चरसाठी ओळखला जातो, परंतु तुमच्याकडे राजघराण्याचे आमंत्रण असेल तरच येथे प्रवेश मिळू शकतो. पूर्वीच्या राजांचे आणि राण्यांचे वेगवेगळे वाडे होते, ज्यांचे रंगाविलासम पॅलेस, कुतिरमलिका पॅलेस आणि तुळशी हिल पॅलेस अशी वेगळी नावे होती.

बर्‍याच शाखांमध्ये विभागलेल्या या राजघराण्याचे बरेच तरुण सदस्य परदेशात राहू लागले आहेत, तर बरेच सदस्य आता कोडीआर पॅलेसमध्ये राहतात. असे म्हटले जाते की एक राजघराणे झाले तरीही ते केरळच्या संस्कृतीशी संबंधित आहेत. जेवताना कुटुंबातील लोक जमिनीवर चटई टाकून बसतात आणि केळीच्या पानांवर भोजन दिले जाते.

१९७१ च्या घटनादुरुस्तीनंतर राजघराण्यातील संपत्तीची विभागणी झाली. परंतु तरीही कुटुंबात बरेच विवाद आणि खटले सुरूच होते. केरळमधील श्री स्वप्पादनाभ मंदिर व्यवस्थापित करण्याचा दावा केला असता आता पुन्हा त्रावणकोर राजघराण्याचे नाव चर्चेत आले. यापूर्वी केरळ उच्च न्यायालयाने मंदिराचे व्यवस्थापन आणि खजिना सांभाळण्याची जबाबदारी राज्य सरकारकडे दिली होती. या निर्णयाला सर्वोच्च न्यायालयात आव्हान देण्यात आले. सोमवारी सकाळी निर्णय घेण्यात आला आहे की, आता या मंदिराचे सर्व कामकाज त्रावणकोर राजघराणेच पाहिल. इतिहासकारांच्या मते, मंदिराशी या कुटुंबाचा संबंध खूप जुना आहे.