World Aids Day 2020 : 40 वर्षानंतरही का तयार होऊ शकली नाही ‘HIV’ लस ?, वैज्ञानिकांसमोर ‘ही’ 7 आव्हाने

पोलीसनामा ऑनलाइन टीम – एड्स हा त्या धोकादायक आजारांपैकी एक आहे, ज्यावर आजपर्यंत लस बनलेली नाही. तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, ॲन्टी-रेट्रोव्हायरल थेरपी आणि औषधाद्वारे एड्सचा प्रभाव कमी केला जाऊ शकतो, परंतु संसर्गाच्या संपर्कात आल्यानंतर याला मूळापासून नष्ट करणारे औषध (एचआयव्ही व्हॅक्सीन) कोणाकडे नाही. शास्त्रज्ञांना प्रथम 1980 मध्ये या रोगाबद्दल माहिती मिळाली. परंतु 40 वर्षांनंतरही वैज्ञानिकांना या रोगाची लस का सापडली नाही?

वैज्ञानिकांसमोर कोणती आव्हाने आहेत ?
1984 मध्ये अमेरिकेच्या आरोग्य व मानव सेवा विभागाने दोन वर्षांत एड्स लस तयार करण्याचे सांगितले होते. परंतु सर्व प्रयत्नांनंतरही त्यांच्या हाती अपयश लागले. लस नसली तरी एड्सपासून बचाव करून मोठ्या प्रमाणात नियंत्रित केले गेले आहे. एड्सच्या लसमध्ये शास्त्रज्ञांसमोर कोणती मोठी आव्हाने आहेत ते जाणून घेऊया….

1. एचआयव्हीमध्ये रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया – लस विकसक म्हणतात की, मानवी शरीरातील रोगांपासून संरक्षण करणारी रोगप्रतिकारक यंत्रणा एचआयव्ही (Human immunodeficiency virus) विषाणूविरूद्ध प्रतिक्रिया देत नाही. रुग्णाच्या शरीरात रोगप्रतिकारक प्रतिपिंड तयार करते, परंतु ते केवळ रोगाची गती कमी करते, ते थांबवू शकत नाही.

2. इम्यूनची कमकुवत प्रतिक्रिया – एचआयव्हीच्या संपर्कात आल्यानंतर रूग्णांची रिकव्हरी जवळजवळ अशक्य आहे. एचआयव्हीला प्रतिरोधक प्रतिसाद नसल्यामुळे, शास्त्रज्ञ लस तयार करु शकले नाही जे शरीरात प्रतिपिंडे उत्पादन करण्यासाठी कॉपी करू शकेल.

3. डीएनएमध्ये लपला व्हायरस – शरीरात एचआयव्ही संसर्गाचा प्रसार बराच काळ होतो. यावेळी, विषाणू मानवाच्या डीएनएमध्ये लपतो. डीएनएमध्ये लपलेला विषाणू शोधणे आणि त्यांचा नाश करणे शरीरास अवघड आहे. लसच्या बाबतीतही असेच घडते.

4. नष्ट झालेले व्हायरस – बहुतेक कमकुवत किंवा नष्ट झालेल्या व्हायरसचा वापर लस तयार करण्यासाठी केला जातो, परंतु एचआयव्हीच्या बाबतीत, विषाणू शरीरातील रोगप्रतिकारक विषाणूला योग्य प्रतिसाद देऊ शकत नाही. या विषाणूच्या कोणत्याही सजीवांचा वापर करणे देखील खूप धोकादायक आहे.

5. व्हायरसचे स्वरूप – बहुतेक लस मानवांना अशा विषाणूंपासून संरक्षण करते जे श्वसन आणि गॅस्ट्रो-आंत्र प्रणालीत प्रवेश करतात. एचआयव्ही संसर्ग जननेंद्रिया किंवा रक्ताद्वारे शरीरात पसरतो.

6. प्राण्यांचे मॉडेल – जनावरांची तपासणी केल्यानंतरच मानवांसाठी एक लस तयार केली जाते. परंतु दुर्दैवाने एचआयव्हीसाठी एकही प्राण्यांचा मॉडेल नाही ज्याद्वारे मानवांसाठी एड्सची लस तयार केली जाऊ शकते.

7. रुप बदलणारा एचआयव्ही – एचआयव्ही व्हायरसच्या मोठ्या तेजीने रुप बदलतो. विषाणू रुप बदलत असताना, लसीचा परिणाम कार्य करणे थांबवते. ही सर्व कारणे आहेत ज्यामुळे आजपर्यंत एचआयव्ही लस तयार केलेली नाही.