नवी दिल्ली : वृत्तसंस्था – जेव्हा जागतिक आरोग्य संघटनेने कोरोना विषाणू संसर्गाला जागतिक महामारी जाहीर केले होते, तेव्हा सहा महिन्यांनंतर जगात काय परिस्थिती आहे ? डब्ल्यूएचओच्या या घोषणेस काहीसे उशीरा मानले गेले होते, पण त्यानंतरच कोविड-१९ चे औषध किंवा लस शोधण्याची शर्यत सुरु झाली होती. एकीकडे जगातील सुमारे ७.८ अब्ज लोकसंख्या लसीची प्रतीक्षा करत आहे, तर दुसरीकडे लस विकासाची ही शर्यत मानवी इतिहासाच्या वैज्ञानिक प्रगतीसाठी एक आव्हान म्हणून पाहिली जात आहे.
जवळजवळ नऊ महिन्यांनंतर महामारीच्या उत्तरात आपल्याकडे लसीच्या नावावर आतापर्यंत रशियामधील विकसित स्पुतनिक व्ही लस आहे, जी रशियामध्ये मंजूर झाली आहे. मात्र ती वादात होती कारण रशियाच्या आरोग्य विभागाने तिसर्‍या टप्प्यातील चाचण्यांमध्ये या लसीचा परिणाम न तपासता मंजूरी दिली. या व्यतिरिक्त या लसीच्या चाचण्या मर्यादित असल्याबद्दल गोंधळ देखील झाला.
आता डब्ल्यूएचओच्या डेटाबेसनुसार, या रशियन लस व्यतिरिक्त जगभरात किमान ३४ आणि संभाव्य लस क्लिनिकल चाचण्या वेगवेगळ्या टप्प्यात आहेत. यापैकी किती आहेत, ज्या अंतिम टप्प्यात आहेत आणि जग त्याकडे अपेक्षेने पाहू शकते?
चीन या शर्यतीत पुढे आहे का ?
कोरोना विषाणूचा उद्भव झाला त्या देशात Ad5-nCoV आणि CoronaVac या दोन संभाव्य लस तयार केल्या आहेत. या दोन्हीला देशात मर्यादित वापराची मंजुरी देखील मिळाली आहे. यातील प्रथम लस चीनच्या सैन्य वैद्यकीय अकादमीच्या सहकार्याने कॅनसिनो बायोलॉजिक्सने विकसित केली आहे आणि दुसरे सिनोव्हाक या खासगी कंपनीने तयार केली आहे.
एवढेच नव्हे तर Ad5-nCoV ही चीनची पहिली लस बनली आहे, ज्यास चीनी अधिकाऱ्यांनी पेटंट मान्यताही दिली आहे. अरब देश, पाकिस्तान, ब्राझील आणि इंडोनेशिया येथे चीनच्या या दोन्ही लसींच्या चाचण्या अंतिम टप्प्यात सुरू आहेत.
अमेरिकन लस कुठपर्यंत पोचली ?
मॉडर्ना कंपनीच्या संभाव्य लस mRNA-1273 ने शर्यतीचा दावा केला आहे. २७ जुलै रोजी या लसीच्या चाचणीचा तिसरा टप्पा सुरू झाला होता. या लसीच्या विकासात सरकारी संस्था देखील सहभागी आहे, ज्याच्या चाचण्या अमेरिकेत ८९ ठिकाणी सुरू आहेत. ऑगस्ट अखेर ट्रम्प प्रशासनाने मॉडर्नासह १.५ अब्ज डॉलर्सहून अधिक करार करुन या लसीचे १०० कोटी डोस सुरक्षित केले होते.
मंजुरी मिळाल्यानंतर १२ कोटी डोस देण्यासाठी मॉडर्ना कंपनी युरोपियन संधी आणि जपानशीही चर्चा करत आहे.
ऑक्सफर्डची लस कोणत्या स्टेजमध्ये ?
या लसीच्या शर्यतीत ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटी आणि स्वीडन-यूके फार्मा कंपनी अ‍ॅस्ट्रॅजेनेकाची संभाव्य लस देखील चर्चेत आहे, ज्यास मान्यता मिळाल्यानंतर भारतीय कंपनी सीरम इन्स्टिट्यूट तयार करत आहे. हे देखील लक्षात घेण्यासारखे आहे की, दर वर्षी १.५ अब्ज डोस उत्पादन क्षमता असणारी सीरम ही जगातील सर्वात मोठी लस उत्पादक आणि विक्रेता कंपनी आहे.
आता या संभाव्य लसीच्या यशस्वी पहिल्या आणि दुसर्‍या टप्प्यानंतर तिचा परिणाम तिसर्‍या महत्त्वपूर्ण टप्प्यातील चाचण्यांमध्ये दिसून येत आहे. मात्र काही दिवसांपूर्वीच या लसीच्या AZD1222 च्या चाचणीला धक्का बसला होता, पण दोनच दिवसानंतर सर्व काही ठीक झाले.
आणखी कोणत्या लसींवर आहे लक्ष ?
जर्मन, अमेरिकन आणि चिनी कंपन्या एकत्र येऊन BNT162 लस विकसित करत आहे. या लसीची प्रगत चाचणी अमेरिका, ब्राझील, अर्जेंटिना आणि जर्मनीमध्ये सुरू आहे. याव्यतिरिक्त, आणखी लस आशा निर्माण करत आहेत:
* चीनच्या वुहान इन्स्टिट्यूटमध्ये एक लस तयार केली जात आहे, तिचे नाव समोर आलेले नाही. या लसीची तिसर्‍या टप्प्यातील चाचणी जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात युएईमध्ये सुरू झाली होती.
* भारतात हैदराबाद येथील भारत बायोटेकची ‘कोवॅक्सीन’ शर्यतीत कायम आहे. या लसीच्या विकासात भारताच्या प्रमुख राष्ट्रीय आरोग्य संस्था सहभागी आहेत. अलीकडेच प्रारंभिक टप्प्यात यशस्वी झाल्यानंतर, प्राण्यांवरील त्याची चाचणी देखील यशस्वी असल्याचा दावा करत म्हटले गेले की, त्याच्या वापरामुळे प्रतिरोधक प्रतिसाद खूप चांगला दिसून आला.
* एवढेच नाही तर अहमदाबाद येथील फार्मा कंपनी जाईड्स कॅडिलाची लस ZyCov-D देखील या शर्यतीत आहे. या लसीच्या दुसर्‍या टप्प्यातील मानवी चाचण्यांच्या अहवालानंतर त्याचे १०० कोटी डोस तयार करण्याची योजना आहे.