भारतात 10 वर्षात दुप्पट झाले ‘मान्यता’ प्राप्त नसलेले राजकीय पक्ष, ‘कमाई’मध्ये झाली प्रचंड वाढ

नवी दिल्ली : वृत्तसंस्था –   देशात अपरिचित राजकीय पक्षांची संख्या सातत्याने वाढली आहे आणि गेल्या दहा वर्षांत त्यांची संख्या दुपटीने वाढली आहे. 2010 साली या पक्षांची संख्या 1,112 होती, ती वर्ष 2019 मध्ये वाढून 2,301 झाली. असोसिएशन फॉर डेमोक्रॅटिक रिफॉर्म्स (एडीआर) च्या अहवालात हा खुलासा झाला आहे. अहवालानुसार, सर्वसाधारण निवडणुकीच्या वर्षांत अशा पक्षांची संख्या आणखी वाढते. 2018 ते 2019 या कालावधीत त्यात 9.8 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे, तर 2013 ते 2014 या कालावधीत त्यात 18 टक्क्यांनी वाढ झाली होती. एकूण 2301 नोंदणीकृत नसलेल्या पक्षांपैकी सध्याच्या विधानसभा आणि लोकसभेत केवळ 30 पक्षांनी जागा जिंकल्या आहेत. या 30 पक्षांपैकी केवळ 3 पक्षांच्या लेखापरीक्षण अहवालाचा तपशील 2017-18 आणि 2018-19 या आर्थिक वर्षांसाठी उपलब्ध आहे.

एडीआरच्या अहवालानुसार 169 नोंदणीकृत नसलेल्या पक्षांच्या लेखापरीक्षण अहवालात असे दिसून आले आहे की एकूण 2,301 नोंदणीकृत नसलेल्या पक्षांपैकी सन 2018-19 या आर्थिक वर्षात केवळ 96 पक्ष (4.17 टक्के) आणि सन 2017-18 या आर्थिक वर्षासाठी 126 (5.48 टक्के) पक्षांचेच वार्षिक ऑडिट सार्वजनिकपणे उपलब्ध आहेत.

या अहवालात नोंदणीकृत नसलेल्या पक्षांनी सन 2018-19 या आर्थिक वर्षात एकूण उत्पन्न म्हणून 1694.40 लाख रुपये आणि आर्थिक वर्ष 2017-18 साठी 1230.65 लाख रुपये उत्पन्न जाहीर केले आहे. या पक्षांनी सन 2018-19 या आर्थिक वर्षासाठी 1910.13 लाख रुपये आणि 2017-18 या आर्थिक वर्षासाठी 999.17 लाख रुपये खर्च देखील दर्शविला आहे. उत्तर प्रदेशमधील राजकीय पक्षांनी दोन्ही आर्थिक वर्षांसह सर्वाधिक 420.29 लाख रुपयांचे उत्पन्न जाहीर केले आहे. तमिळनाडूच्या मक्कल निधी मायएम पार्टीने 2018-19 साठी सर्वाधिक 431.95 लाख रुपये खर्च जाहीर केला आहे. दोन आर्थिक वर्षांसाठी नोंदणीकृत नसलेल्या पक्षांचे केवळ 1.52 टक्के ऑडिट राज्याचे मुख्य निवडणूक अधिकारी यांच्या वेबसाइटवर उपलब्ध आहेत. त्यापैकी केवळ 35 पक्षांनी दोन वर्षांचे लेखापरीक्षण अहवाल सादर केले आहेत.

उत्तर प्रदेशमध्ये सर्वाधिक नोंदणीकृत नसलेले पक्ष

15 मार्च 2019 पर्यंत देशात नोंदणीकृत नसलेल्या 2,301 पक्षांपैकी 653 पक्ष उत्तर प्रदेशमधील आहेत. त्यापाठोपाठ दिल्लीत 291 आणि तामिळनाडूमध्ये 184 पक्ष आहेत. या दोन्ही आर्थिक वर्षात या पक्षांचे लेखापरीक्षण अहवाल सादर करण्याची कमाल टक्केवारी 12.88 होती.

नोंदणीकृत नसलेले राजकीय पक्ष म्हणजे काय?

भारतीय निवडणूक आयोगाने 15 मार्च 2019 रोजी प्रसिद्ध केलेल्या राजपत्र अधिसूचनेनुसार आयोगाकडे एकूण 2,360 राजकीय पक्षांची नोंदणी होती. यापैकी 2,301 (97.50%) नोंदणीकृत राजकीय पक्ष अवैध आहेत. हे पक्ष एकतर नवीन नोंदणीकृत पक्ष आहेत किंवा या पक्षांनी राज्य विधानसभा किंवा लोकसभा निवडणुकांमध्ये पुरेशा मतांची टक्केवारी मिळवलेली नाही. या पक्षांनी नोंदणी झाल्यावर कधीही निवडणूक लढविली नाही. अशा पक्षांना मान्यता नसलेले पक्ष मानले जाते.